Việt Nam đang khẳng định vị thế là cường quốc xuất khẩu sắn thứ ba thế giới, với những con số tăng trưởng ấn tượng về khối lượng trong nửa đầu năm 2025. Tuy nhiên, đằng sau bức tranh tươi sáng của kim ngạch tỷ đô là thách thức về canh tác bền vững, đòi hỏi ngành sắn phải chuyển mình mạnh mẽ theo hướng xanh và tuần hoàn.
Vị thế và những con số ấn tượng từ xuất khẩu
Sắn và các sản phẩm từ sắn không chỉ là một trong 13 mặt hàng nông sản chủ lực của Việt Nam mà còn đưa Việt Nam lên vị trí thứ ba toàn cầu về xuất khẩu sắn. Bước sang nửa đầu năm 2025, ngành sắn Việt Nam đã ghi nhận những kết quả hết sức tích cực. Cụ thể, tổng khối lượng xuất khẩu sắn và các sản phẩm đã đạt mốc 2,3 triệu tấn, mang về 711,5 triệu USD. So với cùng kỳ năm 2024, đây là mức tăng trưởng ấn tượng với 68,6% về khối lượng và 12,8% về giá trị.
Dù vậy, một điểm đáng chú ý là giá xuất khẩu bình quân sắn và các sản phẩm đã giảm đáng kể, chỉ còn 304,1 USD/tấn trong 6 tháng đầu năm 2025, tức giảm 33,1% so với cùng kỳ năm trước. Điều này cho thấy dù tổng sản lượng và giá trị tăng, nhưng giá trị đơn vị sản phẩm lại đang chịu áp lực lớn trên thị trường quốc tế.
Trung Quốc tiếp tục là “thỏi nam châm” hút sắn Việt, khi chiếm tới 93,4% tổng thị phần xuất khẩu của Việt Nam trong nửa đầu năm nay. Riêng với sắn lát, Trung Quốc đã nhập khẩu từ Việt Nam 585.918 tấn trong 5 tháng đầu năm 2025, trị giá 114,4 triệu USD, tăng vọt 115% về lượng và 61% về giá trị so với cùng kỳ. Tương tự, Việt Nam cũng là nhà cung cấp tinh bột sắn lớn nhất cho thị trường tỷ dân này, với hơn 1,14 triệu tấn được xuất đi trong 5 tháng đầu năm 2025, chiếm gần một nửa (48,84%) tổng lượng nhập khẩu tinh bột sắn của Trung Quốc. Lượng tinh bột sắn xuất sang Trung Quốc từ Việt Nam tăng tới 99% về lượng và 36,1% về kim ngạch so với cùng kỳ năm trước.
Hướng đi bền vững cho ngành sắn tỷ USD
Mặc dù mang lại giá trị xuất khẩu lớn, xấp xỉ 1 – 1,2 tỷ USD/năm và đóng góp vào 517,8 nghìn ha diện tích sắn toàn quốc với sản lượng 10,5 triệu tấn củ tươi/năm, song ngành sắn Việt Nam cũng gặp nhiều thách thức về môi trường. Việc canh tác sắn ồ ạt và không bền vững đang gây ra tình trạng đất đai bị kiệt quệ nghiêm trọng, bởi sắn là loại cây hút nhiều dinh dưỡng và dễ gây xói mòn do độ che phủ không cao.
Trước thực trạng đó, một bước đi chiến lược đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phê duyệt cuối năm 2024: Dự án chuyển đổi hệ thống sản xuất sắn ở Việt Nam thông qua canh tác tuần hoàn và quản lý chuỗi giá trị tinh bột sắn thông minh. Dự án này được triển khai với sự hợp tác chặt chẽ từ các đối tác quốc tế uy tín như Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), Cơ quan Khoa học và Công nghệ Nhật Bản (JST) và Trung tâm Nông nghiệp nhiệt đới quốc tế (CIAT).
Dự án đặt mục tiêu xây dựng một nền tảng kỹ thuật vững chắc cho Việt Nam, hướng tới sản xuất sắn theo hướng phát thải thấp. Với bốn hợp phần chính, bao gồm lựa chọn nguồn carbon tăng hấp thụ trong đất, thiết lập kỹ thuật đo carbon tại đồng ruộng, tổng hợp biện pháp nông nghiệp tái sinh và xây dựng chiến lược cung cấp tinh bột bền vững, dự án hứa hẹn sẽ thay đổi diện mạo ngành sắn.
Đặc biệt, điểm nhấn của dự án là việc tích hợp phương pháp đo đếm hàm lượng carbon (MRV), cùng với việc giám sát và quản lý chuỗi giá trị một cách thông minh, sử dụng các công nghệ cao như cảm biến, dữ liệu vệ tinh và máy bay không người lái để theo dõi các thông số đất – cây trồng.
Mô hình này dự kiến sẽ được triển khai thí điểm tại Tây Ninh từ tháng 9/2025, một khu vực được đánh giá có điều kiện tự nhiên thuận lợi và tiềm năng nhân rộng lớn.
Đây không chỉ là một dự án đơn thuần mà còn là hướng đi cụ thể, trực tiếp hỗ trợ Đề án Phát triển bền vững ngành hàng sắn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, với kỳ vọng gia tăng giá trị và đảm bảo tương lai xanh cho cây sắn Việt Nam.
Hoa Bùi (Báo Hải quan)